Viatge organisat

Soi anat a Borneò , sens prendre un bilhèt d'avion, sonque en agachant un reportage, qu'avia fòrça envetja d'i anar, que lo païs es meravilhos, quasi lo païs d'Adam e d'Eve, coma dison las revistas dels viatgistes . Vertat que de veire las bèlas fòtòs , me disiai qu'èra lo viatge que calia far avant de morir, subretot e mème quand òm se troba estrèch de las finanças sens l'aver volgut. Quasiment de naissença.
Solide que trobèri lo païs espantant , subretot quand l'avion se pausèt , que lo cameraman nos mostrèt de torres espessas, d'un centenat d'estatges , mas l'ostèssa nos rassegurèt. Veirètz es pas de pertot aital . Podètz pas imaginar.
Esperatz un pauc de veire lo reire païs , la jungla , la pantèra negra, l'Orang Otang .
Te per dire se i a encara de tribus desconegudas aquò's a praici , gaire ben a un centenat de quilomètres de la capitala.

Partiguèri donc ambe elses , dins un car pichòt que rebombissia dins las traucs de las rodas , sus una pista ont nos crosaviam, a pron pena, ambe los camionasses de transpòrts de fusta . Fin finala arrivèrem dins una mena de pargue , ont reculhissan , los paures enfants gorilhas orfanèls , que los caçaires daissan darrièr elses , tal unes semenaires de mòrt , lo cadavre de la maire gorilha descapitada, per la joia d'un colectionaïre nipon , que mancarà pas de lo crompar, lo crane, per uns centenat de dollars, per las cendres de la pipa.
Pareis qu'i avia dins l'èr l'odor pudenta de cremat. Lo jornaliste demandèt d'onte venia.
Li respondèron que venia dels ressegaires . Vertat que s'ausissian los pétarèls de las troçonèlas , tant e mai qu'òm auria dich un bruch luenhtan de guèrra que se sarrava. Lo jornaliste diguèt que li venguèt a l'abroa de las pòts , coma lo gost de la bila sens que sacha per de qué.
Daissèt lo grop de toristas que s'espandiguèt gaujosament entre las gabias.
El causiguèt de s'aprigondir dins lo bòsc, a l'ombra amistadosa dels gigants . Caminèt sus un vial sens veire degun. Mas un moment li venguèt l'idèa , que benlèu li caldria pas tròp s'aluenhar dels autres. De tot biais èra arribat al cap del camin que s'embartassava . Remirèt los arbres que montavan cap al cèl, ambe son tronc de mai de quatre mètres de torn. Li pareguèt que la ressa de las troçonèlas s'èra encara aprochada d'el.
Subte ausiguèt una paraula. Tremolèt sens bolegar de plaça. Se revirèt sens veire d'ont venia. Puèi una vòtz pròcha que li parlava dins una lenga que li remembrava quicòm sens saber de qué. Se torçèt lo còl e finiguèt per trobar qual li parlava. Que li parlava a el la votz . Fasia pas de dobtença. En parpelhejant descubriguèt la massa oranja de qualque ren que li parlava.
Alara , lo jornaliste li arribèt quicòm que se produsis pas qu'entre l'enfança : figuratz vos que la sia vessia s'alarguèt... Mentre que l'autre de naut cascalejava.
- alara, aquò's tu l'envetjat especial del monde liure e occidental?
- mas...
- oc sabi qu'es vengut far un reportage sus la fauna de Borneò, e nosautres Orang Otang que coma cadun o sab , sem a mand de desapareisser...
- mas oc mas consi....
- arresta de te pausar de questions. Parli totas las lengas , Gorilha e Orang Otang son los paires de la raça umana...
- mas...
- arresta de dire mas, coma un nèci, te disi donc que coma o vei, sem fotuts ...
- mas ...
-e donc te parla sonque per l'avenir de la tia raça. Que sias occitan tu?
- mas non Monsur soi françès... Lo païs dels drèches de l'òme e qualques còps de la femna....
- taratata sias occitan ... Enfin faràs coma voldràs , mas escota plan çò que soi cargat de te dire
aquò's que se l'umanitat contunha d'arroinar totas las autras civilisacions umanas o animalas , e ben anatz tot drèch dins la parèt . Es a dire que la tia raçà occitana va desapareisser tanben ... As comprès?
- Monsur ..... l'Orang Otang vos permeti pas de parlar als françèses sus aquel ton . Meritem lo respèct nosautres françèses... La desclaracion dels drèches de l'òme , la desliurança dels pòbles africans , las guèrras de liberacion napoleonencas... Libertat egalitat frairetat...Non sabi de quala raça occitana parlatz ...
Alara l'Orang Outang risolejèt sornament... puèi sosquèt un briu e finiguèt per dire coma per el:
- zut que soi tombat sul pus c.. ... de la familha .
Puèi tussiguèt per parlar doçamenton coma òm faria per un nen e ajustèt:
-A juste un consèlh,.... se vòls... per tornar ambe los autres lo camin es aqui.
E parèt la man dins la direccion del camp.
- Monsur que vos permeti pas.... de .... de .... me parlar aital....
Mas aguèt pas lo temps d'acabar. Ausigèt un bruch de fuèlhas fregadas e vejèt pas cap la massa peluda rojinèla s'enfugir.
E ièu atudèri la tele que l'Orang Otang m'avia convidat us un camin de libertat. .

Elsa

Cantic a Elsa

Me dis que nòstre amor estrena lo monde.
Aquò's un monde ont s'aima de parlar simplament.
Daissa lo Lancelot , Daissa la Taula Redonda.
Iseut, Viviana, Esclarmonda
Que per miralhs tenian un miralh messorguièr...

Me dises Daissa un pauc
L'orquestra dels trons.
Que pel temps que fa , son de paure monde.
Que podiant pas cercar dins los diccionaris.
Aimarian los mots ordinaris
Que se poguèssen mormolhar en soscant.

Se vòls que t'aimi pòrta me de l'aiga linda.
Ont lor desiranças s'i pòscan desassetar.
Que ton poema sia la sang de ta blassadura.
Coma un teulaire sus lo teulat
Canta pels aucèls que sabon pas ont anisar

Que ton poema sia l'esper que dis De seguir
En bas del fulheton sorne de nòstres passes.
Que triomfle la votz umana sus los coires
E dona a cadun una rason de viure
A los que tot pareis convidar a la mòrt

Que lo tèu poema sia dins de luòcs sens amor.
Ont òm trima , ont òm sagna , ont òm crèva de frèg.
Coma un èr mormolhat .
Que fa los pèds mens pesucs.
Un cafè negre a primalba.
Un amic rescontrat sus lo camin de crotz.

Per qual cantar vrai ne valdrai la pena.
Levat per los que n'en somias sovent .
E que lo sovenir es com'un bruch de cadenas
La nuèch se revelhant dins tas venas.
E que parla a ton còr coma al vèlier lo vent.

Lois Aragon

viuda

Aqueste matin a l'abroa deGarona, se vesia clar , que revertava gaire mai que lo rajal d'un ribatèl, a mand de se perdre entre los còdols. Ambe qualques traucs salvators, onte se preissavan lo pòble del flum.
S'i vesia un milierat de peis que cubrissian de negre, lo fonds naut. Sarrats los uns contre los autres , coma las bestias espaurugadas, que vei son espandi demesir . Un pescaire auria pogut ne'n trapat un comol , ambe la culhèra , o ambe lo fialat ambe la quitia linha, que capite d'envejar lo cluquet al mitan de la tropelada.
Mantuns còps d'unes peisses traucavan la susfacia per becar un insecta, sens que se posca veire de qué . Puntejava just un liaçonèl blanc que fusava amont e tremolava una segonda la susfacia, lo temps qu'òc faria lo rebat d'un miralh al solèlh .
Jamai ne'n vejèri tant de miralhets esclairar Garona .
Ela que raja e amaga dins son còrs los tresaurs de vida que son pas de creire.
De que noirir totes los atalentats del ròdol, baste que los òmes d'apraici sachan aparar la puretat renadiva de l''aiga , per que se posca gaitar encara los cabòts, a boldre, e tot lo peissum, que nos'n en parlavan de longa los aujòls.

la lenga

Tenia la lenga ufla. Li avian passat une mena de perçing aguch, pas un vertadièr anèl, quicòm que revertava puslèu un cròc pichòt despuntat d'un costat, o mème un clavèl plegat . De segur voliam pus l''ausir bramar sas paraulas desconegudas.
Mas la dolor li traucava lo palais e lo cervèl, per butadas , per bofadas de calor subte, que li tremolavan l'agach , los sens , tala la vista qu'òm descubris en cabuçant jos l'aiga. Li arribava la nuèch de se revelhar ambe la susada tant fòrt que las tempas li batian, e que tot aquel tremoladis li' empegava la camisa, sus las espatlas, dins l'aire gelat de la nuèch.
Sentissia a pissa .
- Aital te vas calar...
Avia dich lo gardian .
Avia ajustat:
- te veses; a lo que minja tròp òm passa un anèl per l 'ase, a los que bracèja , li passam la camisòla, e a los, quecoma tu, parla tròp , sens rima ni rason , li clavelam un anèl a la lenga...
Mas lo trauc de l'anèl li prusissia . S'enveirinava de mal. Sai que l'anèl èra pas pron estat aseptisat. Era trop estrèch. Al matin escupissia de saliva roginèla sus la peira craspèca de l'aiguièra.
Se sentissia la lenga ufla e qu'amai se tenia una brava fèbre.
Segur que podria pas pus gular , cridar per trapar d' ajuda, coma o fasiai a la debuta, en fasent tindar un baralh de prumièra, pels barròts de la porta o de la fenèstra. Mas tot aquò èra davant , davant, quand li avian pas encara passat l'anèl e, qu'avia l'esper falord de' n sortir.
Ara a pron pèna se capitava de mormolhejar, èra vengut tal lo gorilha crestat , que mostra als enfants de las escòlas al zoo.
Lèu la lenga s' uflèt de mai en mai . Avia la boca mitat plena de sa lenga poirida. E totjorn un fum de mots que montavan , un comol de mots que saviai pas sonque, s' existissian vertadièrament, o s'èran trevas fargadas per son esperit malaut . De mots coma un issam, que sortissian de sa boca torçuda , òrra , plena de pecats, de renècs, de gingoladas pietadosas , que ne'n finissia pas de vomir son asirença. A fòrça de rebalar de genolhons , l'escruma a las pòts , suplicant qu'òm lo desliura enfin, de las moscas négras, de las idèas, que lo secutavan , subretot qu'òm li leva l'anèl , qu'òm lo daisse liure de se'n anar , de cantar , de se garir o de se cercar l'istòria d'aquelses mots, per los molhors matar, arrengar, coma de pichons soldats de plomb , e que quitavan de li emplenar sa paura boca pinturlurada de roja, coma los cuòls de las moninas al zoo . Prometia de tot oblidar mas que los desliurèssen.
Consi fasia, se disia , que la sia lenga sia a mand de li montar al cap, aital, e de lo far caluc?
Mas èra pas la lenga , mas los mots que dintravan sens tapar a la pòrta de la consciença.
Se sovenguèt qu'un còp èra, parlava coma volia. Pertot se parlava ambe sa lenga...Era pas de creire. Sai que un pantais... Un de mai...
D'unes còps òm li respondia, òm clinava la testa coma se comprenian çò que disia. Lo monde dins son païs, parlavan , ploravan, e risian, ambe sa quitia lenga. Alara qu'uèi, li dòlia coma un brandon .
Dusc'al jorn ont, un gendarma vengèt , a solèlh colc e li diguèt seriosament :
- arresta-te de parlar de longa, senon te la van copar.... la lenga ...consèlh d'amic...
- mas parlatz de qué?
- chut , parla bas, mesfisa te de tot monde, que d'unes n'an un brave sadol de tu, e de ta lenga.... Consèlh d'amic...
- mas amic, qu'es malaisit.... la lenga d'oc...Los mots s'escapan...
- oblides pas que la lenga es permèsa sonque dins la vida privada...
- mas lo conse prometèt.... la charte europeenca ...
- ane.... parlem pas politica.... cale te un pauc e tot anira plan... Mas cala un pauc.
L'autre acabèt de veire l'aiga de vida e sortiguèt en s'eissugant las mostachas.

Mas coma disia la sia maire , "sias tròp caput mon nen , caput com' un miòl" , contunhèt de parlar , benlèu mai doçamenton.
Puèi al mercat, d'amics comencèron de virar l'esquina.
El lor cridava de luenh , coma a l'acostumada, gentament trufarèl:
-E Guston de que sana? Fa bèl temps que t'ai pas vist? Ont èras passat? Aquela puta ! Te'n fas pas tu entre que los autres triman!
Que mantuns còps l'autre prenia un aire vergonhos , coma se venia de niflar una bosa. O respondia:
- je cherch' des orong' du Maroc
- mas paurèt aquò's pas de sason...
Aqueste matin , quand s'agachèt dins lo miralh pichon de la preson, vejèt que la lenga venia de començar de secar sul dessus . La plaga sanava encara, mas secava a las abroas. Vertat qu'una fendascla s'èra duberta, mas qu'èra quasi sèca, qu'òc fasia que l'apendiça, tenia pas que per un fial, per dejos. Se calèri espaurugat a l'idèa de la perdre cop sèc.
Vejèt lo gardian ventrut passar la porta craicinanta, e l'ausiguèt dire :
- alara prechaire , .... va plan?
- E òc... respondèt
Mas manquèri de s'escanar . Tussiguèt e escupiguèt un boçin de carn ròginèla . Se baissèt per la trapar, coma un enfant faria , ambe un dent de lach, per ensajar de la tornar ficar a la sia plaça. Puèi la paupèt per la milhor estudiar. Sentissia cap de dolor. Eri completament estabordit e enlucernat.
Era la sia lenga... Sa lenga d'òc que venia de tombar dins la posca, pels passes del gardian.
L'autre se trufèt e diguèt:
- alors gros malin qu'est-ce qu'on dit maintenant?
Mas ausiguèt ren pus , se revirèt per s'acrencar als barrolhs de la fenèstra e de se metre d'udolar coma un lop.
D'autres crids respondèron, mas èran dins de lengas estrangièras.