tornamai la lenga

L'occitan e lo françès . Pensar sa lenga . Tornamai.
Assag per melhorar l'explicacion ...

Monsen Meshonic mostrèt, per començar, qu'aparar la lenga coma una "natura"es una engana , (un object independant dels òmes). Per exemple creire coma fan mantunas franchimands qu'aquò's la lenga que ten en ela un engenh que permetria ame sa baguèta magica , a l'escrivan de crear son obra es una engana. Aquel idèa prigondament ficada dins las cervelas françèsas es una engana totala. I auria des langues d'engenh e d'autras lengas que son pas "dinhas" , que serian pas del meteis nivèl, que podrian pas se comparar ame aquelas lengas "majoras".
Se pensèm sul pic al discors sus LA lenga que grèlha de longa las ondas repapiaires : "la lenga de Molière, la lenga de Shakespeare, la lenga de Goèthe , la lenga de Dante " e que mostran pas l'engenh de l'escrivan mas subretot la lenga.
H Menshonic explica tot aquò d'un biais tant novèl qu'es malaisit per ièu de sortir de mon biais de pensar la lenga. (veire desclaration des droits et devoirs envèrs les langues...)
Vertat que d'unas escrivans portan una lenga a un nivèl major e non pas lo contrari . L'intelectual jacobin fa totjorn semblant de creire qu'es l'engenh de la lenga, que nais de la lenga .... Coma o fa l'engenh que s'amaga dins la lampa mervilhosa d'Aladin . L'escrivan faria pas que destapar la dorna e tot rajaria sul papèl . Cal donc destrigar l'escrivan d'engenh, e la lenga qu'es pas qu'un supòrt. O senon Shaquespeare existis pas sens l'anglès . E demòra mud quand passa a l'espanhòl?, al françès ?, a l'occitan?. Que non dison atanben los academicians , que l'engenh es universal. A quna polida remarca? A alara qu'òm explica? Cal causir . Es la lenga? Es l'escriban? ... Steinbeck vòl pus ren dire en françès? . Que non dison....(que lo françès pòd tot dire non)? Onte es l'engenh ? Dins la lenga? l'escriban?
Mas, Meshonic dis tanben que d'autres eveniments superiors podon universalisar una lenga, per exemple pel françès la revolucion de 1789, la desclaracion dels dreches de l'òme e del ciutadan"
Mas qu'un còp de mai , aquò's pas l'engenh del la lenga que trabalha , que buta d'arrencar los pavats , de far la revolucion, d'escriure la declaracion de l'òme e qualque còp de la femna mas lo dels òmes a un cèrt moment, que par una accion inausida, pòrta plan naut, la lenga qu'emplegan.

Aquò's çò que nos enganèt nosautres occitans de mesclar los eveniments istorics al sens nòble , ame la lenga que los regents nos ensènhèron ame los libres d'istòria, evèniments o nosautres occitans foguèrem d'actors principals sens que jamai la lenga " de Molièra" crèguèt serios de far lo remembrar. Jamai nos aprenguèron las libertats de las ciutats del mièjorn a l'Estat Mejan, e la demesida de las libertats ame l'arribada dels barons del nord. Nos retrovem tot juste dins la posicion de l'Indian que son païs foguèt descubèrt en 1492, mas desconegut dabant. Nosautres tot çò qu'avèm fach, bastit , sentit, existis pas sens l'agach de la poderosa escritura de l'istòria escalpradra per un mèstre que te reconeis ren de ren. Aquò's lo quite agach del mèstre dins un camp de coton en Loisiana en 1600. L'Indian es caçat luenh dins sa montanha, lo negre es aqui per trabalhar. Per el l'istòria comença ame el e sa venguda en Loisiana. L'indian e lo nègra son pas que los apleches de sa grandor...
Benlèu que qualqu'un un jorn s'interessara a las cançons que cantan en cuelhant lo coton... E que los blancs van bramar dins las gleisas al sègle vingt un. Sufisia just que lo bruch dels "tams tams" atraversa la pared espessa dels cranas dels colons. A pron pena tres sègles aura calgut..
Del meteis biais ne'n calguèt sèt per que los Ildefranciens aculhiguèssen l'idèa que , sai que , benlèu l'occitan revertava a una lenga, .................regionala...
Alara se volem podètz la parlar dins la cosina al matin mas pas pus? s'agis pas de demandar quicòm mai....
Monsen Meshonic dis que praquò demòran pas que las obras majoras dels escrivans. Per nosautres son los trobadors de l'Edat Mejant . Aquela França poguèt las amagadas; las escafadas , las demembradas, las copiadas sens vergonha, ne'n demòra pas mens que per los autres païs i a pas gaire de dobte sus l'origina de la poesia, de la novèla , del roman, mème se Chretien de Troyes pòd far illusion, ame sa reina venguda tot drèch de la cor angevina, onte ensenhavan los trobadors occitans. França oblidara tanben de rendre justicia als Normands , als Bretons , çò que li donarà la sentida d'èstre univèrsala, alara que faguèt pas mantuns còps , qu'assimilar tant ben que mal las inflencias vengudas de l'"estrangièr".
N'i a que de veire consi son totis desvariats tre que se buta a una potencia economica superiora, per exemple, l'anglesa, e que podon pas pus amagar las sorgas de sas influéncias. França se cresia Euròpa dempuèi bel briu. Se disia universalista dabant la naissença de l'Euròpa. Es per aquò que se cresia fòrta, que se liguèt a l'Euròpa en cresent de la minjar tota viuda, de'n venir la capmèstressa. . Mas França dèu plan se calar, facia a l' imperialisme ordinari d'unes païses o nacions tant vièlhas qu'ela , o subretot mai poderosas qu'ela, que pòd pas res , quand ten pas aquesta fòrça centralisaire afortida dempuèi Sant Lois e sostenguda aprèp la revolucion per los prefets de despartaments acarnassits a esclafar tot çò qu'es pas d'engenh françès.

De tot biais creire que i a una lenga superiora es pas creire jà que i a una raça superiora?
Consi que ne vira se lo Ildefrancien es un èstre "normal" que parla sa lenga respectabla, e respectada, e tot va plan , o se l'Illdefrancien crei de parlar una lenga engenhiala , superiora mai clara , mai bèla , a las sonoritats mai tindairas , mas subretot tant milhora per explicar los conceptes superiores . Consi dire milhor que las autras sont juste bonas per parlar a l'aurèlha dels cavals? al cuòl de las formigas? Parla a mon cuòl ma tèsta es malauta... disia la grand.... O dins l' esfèra privada es a dira entre las quatre parèts de l'ostal, de la preson, sens que jamai l'occitan se tracha de demandar que que sia de mai, per exemple de parlar de segur , mas de pareisser en public , dins la lum publica , per descriure, sentir , rire , mostrar las obras , las influencias , l'alteritat, las alteritats , explicar las demesidas, las riquèsas , los apòrts a l'autre , a la societat , a son païs encara la poesia occitana , la toleréncia occitana , paratge enfin. Seria sortir d'aquel biais de pensar de galis, que i a de lengas mestrejantas tot de cuèr ame son foèt, de lengas de raça superiora e que totis s'i devon plegar vergonhosament perqu'an pas Molièra o Racine O Corneille , mas en oblidant totjorn que las renomada d'escribans majors es dabant tot la de la potençia economica d'o far saupre, en los impausant als autres.
En 1998 per 2000 traduccions estrangièras , 1200 venian de l'anglès... Consi reconeisser un engenh Croata? Bolivian? La troba d'un engenh es donc ligada al tam tam mediatic e a la potencia economica de lo qu'en parla. Cò qu'es absurd. Que dins la mitologia de la literatura europenca , l'engenh dèu capitar plan un jorn d'èstre conegut. Fals. Levat qu'es una messorga. Un escriban abkhase qu'escriu en lenga abkhase arisca fòrt d'èstre pas jamai conegut, a mai escriuria en Georgian , amai o faria en françès. Clar que li cal encapar lèu , d' escriure en anglès.
E donc que trapar aquel biais d'analisar l'engenh "natura" de la lenga arriba de se clavar dins una androna.

Dis encara que prechar que las lengas son totas egalas es un votz pios , per causa, que se passèt pas alentorn de caduna lenga, los meteisses "eveniments". Coma pensar encara que la lenga es pas qu'un sinhe, qu'un mejan de comunicacion coma o podrian far creire los medias actuals.
Creire coma fasem gaireben totes, de parlar sonque de la lenga comme se tenia en ela las qualitats qu'an donat son renom a d'unas lengas , encara es de s'enganar plond.
Lo lingüiste afortis plan, que d'en primièr la lenga dèu èstre vista jos l'angle d'un aplech, per soslinhar totas los domenis cubèrts per aquela lenga, arts , ròtles socials, eveniments politics... Dèu èstre sentida dins sa totalitat , identitat e alteritat es a dire tot çò que vengut s'i mesclar, la trebolar, la melhorar, mas cò tanben que ten a son eime.
Es a dire qu'una lenga dèu pas èstre ensenhada sola mas ame totas las manifestacions culturalas o socialas produsidas per lo païs que parla la dicha lenga...